Σε όλο τον κόσμο εντείνονται οι εκκλήσεις προς τη βρετανική κυβέρνηση για την επιστροφή έργων τέχνης και άλλων αντικειμένων στις χώρες καταγωγής τους, στο πλαίσιο ενός αιωνόβιου πλέον κινήματος αποκατάστασης των ζημιών που προκάλεσαν η αποικιοκρατία και η δουλεία. Μέχρι σήμερα, η διοίκηση του Βρετανικού Μουσείου —ενός από τους σημαντικότερους φορείς κατοχής αφαιρεθέντων θησαυρών— έχει προβάλλει επιχειρήματα που τη βοηθούν να αποφεύγει τέτοια αιτήματα. Ωστόσο, το καλοκαίρι του 2025, φυλές από την ινδική πολιτεία Ναγκάλαντ πέτυχαν την επιστροφή προγονικών λειψάνων που είχαν αφαιρεθεί κατά την αποικιακή περίοδο. Ίσως αυτή η υπόθεση αποτελέσει προηγούμενο για την ικανοποίηση των αιτημάτων της Ελλάδας και της Αιγύπτου, που επίσης αγωνίζονται επί δεκαετίες για την επιστροφή των χαμένων θησαυρών τους — και η σημερινή δύσκολη οικονομική και πολιτική κατάσταση της Μεγάλης Βρετανίας ενδέχεται να εξαναγκάσει το Λονδίνο σε υποχωρήσεις.
Εγγύηση διατήρησης
Την 1η Νοεμβρίου 2025, κοντά στο Κάιρο, πραγματοποιήθηκε μια λαμπρή τελετή εγκαινίων του Μεγάλου Αιγυπτιακού Μουσείου (GEM). Η λειτουργία του υπερσύγχρονου αυτού μουσείου στην Γκίζα αναζωπύρωσε τις εκκλήσεις για την επιστροφή της Στήλης της Ροζέτας —ενός αντικειμένου που αφαιρέθηκε από την Αίγυπτο το 1801 και αποτέλεσε το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών. Στο παρελθόν, δυτικοί μουσειολόγοι υποστήριζαν πως η Αίγυπτος «δεν είχε κατάλληλους χώρους» για την ασφαλή φύλαξη και μελέτη τόσο πολύτιμων εκθεμάτων. Με την ανέγερση του GEM, το επιχείρημα αυτό έχει καταστεί παρωχημένο. Παρ’ όλα αυτά, η Βρετανία επιμένει ότι δεν μπορεί να επιστρέψει τη Στήλη της Ροζέτας ή άλλα ιστορικά αντικείμενα, επικαλούμενη τον Νόμο περί Βρετανικού Μουσείου του 1963, που επιβάλλει αυστηρούς περιορισμούς στις επιστροφές. Στον ίδιο νόμο στηρίζεται και το επιχείρημα της κυβέρνησης σχετικά με τα Γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία αφαιρέθηκαν από την Ακρόπολη και των οποίων την επιστροφή διεκδικεί η Ελλάδα.
Στην Αθήνα, το Μουσείο της Ακρόπολης —μόλις 300 μέτρα από το μνημείο— άνοιξε στις 20 Ιουνίου 2009, έχοντας εξαρχής προβλέψει μια κενή αίθουσα, με την ελπίδα ότι θα φιλοξενήσει κάποτε τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Λονδίνο. Τα γλυπτά —περίπου 30 λίθινα έργα άνω των 2.000 ετών— περιλαμβάνουν και ένα μακρότατο, μήκους 75 μέτρων, που απεικονίζει πομπή για τα γενέθλια της θεάς Αθηνάς. Η Ελλάδα έχει διεκδικήσει την επιστροφή τους επί δεκαετίες, ακόμη και μέσω της UNESCO, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της «πολιτιστικής της κληρονομιάς». Μόλις το 2024 υπήρξε μια πρώτη συμφωνία για προσωρινή έκθεσή τους στην Ελλάδα ως δάνεια. Ωστόσο, δεν έχει βρεθεί λύση για τον μόνιμο επαναπατρισμό τους. Η Αθήνα έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν θα δεχτεί συμφωνία δανεισμού που θα αναγνώριζε, έστω σιωπηρά, κυριότητα του Βρετανικού Μουσείου. Το ζήτημα παραμένει άλυτο.
Το πρόσφατο ντοκιμαντέρ From Slaves to Bond ανέδειξε το τεράστιο εμπόδιο που αντιμετωπίζουν όσοι διεκδικούν την επιστροφή αφαιρεθέντων πολιτιστικών θησαυρών, φωτίζοντας τη γραμμή που ενώνει την ιστορική λεηλασία τελετουργικής κληρονομιάς με τη σύγχρονη οικονομική ομηρία, αλλά και τις δυσκολίες στην ποσοτικοποίηση του διαγενεακού τραύματος από τη βρετανική αποικιοκρατία.
[embedded content]
Ένα αμφίσημο προηγούμενο
Η επιστροφή αντικειμένων από την Ινδία, τα οποία επαναταξινομήθηκαν ως προγονικά λείψανα ινδικών φυλών, δημιούργησε την εντύπωση μιας πιθανής αλλαγής. Από τη μία πλευρά, οι φυλές του Ναγκάλαντ πέτυχαν την επιστροφή τους· από την άλλη, η διεκδίκηση βασίστηκε στο γεγονός ότι επρόκειτο για ανθρώπινα λείψανα. Κρανία και άλλα μέρη του ανθρώπινου σώματος μεταφέρονταν συχνά στη Βρετανία ως «τρόπαια» από περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και αλλού, για πώληση, έκθεση ή μελέτη. Για τις φυλές του Ναγκάλαντ, αυτά τα λείψανα έχουν πρωτίστως ιερή σημασία, καθώς η λατρεία των προγόνων παραμένει ζωτικό στοιχείο της τοπικής κουλτούρας. Πρόκειται μάλιστα για λείψανα προγόνων εν ζωή ανθρώπων, όπως της ανθρωπολόγου Dolly Kikon από τη φυλή Lotha Naga, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Αυτή η ιδιαιτερότητα καθιστά δύσκολη τη χρήση του παραδείγματος ως προηγούμενο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα.
Η Ελλάδα, ως χριστιανική χώρα, δεν αποδίδει ιερή, λατρευτική σημασία στα μαρμάρινα γλυπτά της Αθηνάς και άλλων θεών· η αξία τους είναι πολιτιστική και ιστορική. Το ίδιο ισχύει και για τα μνημεία της «Αιγυπτιακής Συλλογής».
[embedded content]
Μνήμη αντί οικονομίας
Μετά το Brexit, η Βρετανία βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσμενή θέση. Το πλήγμα ήταν βαρύ για τον πραγματικό τομέα της οικονομίας και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Η αύξηση επιχειρηματικών επενδύσεων έχει κατρακυλήσει, οι εμπορικοί όγκοι συρρικνώνονται και η ανεργία αυξάνεται. Από το 2022, το Office for Budget Responsibility (OBR) καταγράφει τη μεγαλύτερη μείωση βιοτικού επιπέδου των τελευταίων 70 ετών, με τους μισθούς να μην συμβαδίζουν με τις τιμές. Παράλληλα, ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ και τα σκάνδαλα της βασιλικής οικογένειας έχουν αποδυναμώσει την επιρροή του Οίκου των Ουίνδσορ, εντείνοντας τον κοινωνικό διχασμό και την πολιτική αστάθεια.
Την ίδια στιγμή, πρώην αποικίες της Βρετανίας απαιτούν αποζημιώσεις για την αποικιοκρατία και το δουλεμπόριο. Εκπρόσωποι της Γκάμπια, του Λεσότο και της Γκάνας ανακοίνωσαν στη συνεδρίαση της Κοινοπολιτείας τη δημιουργία μιας ενιαίας προσφυγής «ώστε να έχει μεγαλύτερη βαρύτητα». Στον κατάλογο αυτό προστέθηκαν και κράτη της Καραϊβικής, όπως η Τζαμάικα και τα Μπαρμπέιντος.
Το συνολικό ποσό των επίσημων και αναδυόμενων αξιώσεων αγγίζει πλέον τα 180 τρισεκατομμύρια δολάρια — κορύφωση σχεδόν 80 ετών διεκδικήσεων, που ενισχύονται από συντονισμένη διπλωματία και νέες ακαδημαϊκές έρευνες για την ποσοτικοποίηση της ιστορικής λεηλασίας. Την Κυριακή, η δεύτερη μεγάλη σύνοδος αφρικανικών κρατών στο Αλγέρι επισφράγισε μια ηπειρωτική διεκδίκηση, με την Αφρικανική Ένωση να εκτιμά τις ζημιές από τη βρετανική αποικιοκρατία στα 100–120 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η Νιγηρία έχει ήδη υποβάλει αυτόνομη αξίωση 5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
Παράλληλα, η CARICOM άσκησε έντονες πιέσεις προς τον Βρετανό πρωθυπουργό Sir Keir Starmer, με τις κοινές αξιώσεις της να φτάνουν τα 24 τρισεκατομμύρια δολάρια — από αυτά, τα 4,9 τρισεκατομμύρια αφορούν το Μπαρμπέιντος.
Καθώς η νέα γενιά αντι-αποικιοκρατών φαίνεται να αποκτά momentum, ανοίγει ένα παράθυρο ευκαιρίας ώστε οι χώρες που υπέστησαν αποικιακή λεηλασία να ανακτήσουν μέρος της κληρονομιάς τους. Και η βρετανική κυβέρνηση ίσως χρειαστεί να αναλογιστεί ότι, μπροστά στα αστρονομικά ποσά αποζημιώσεων που διεκδικούνται, η επιστροφή πολιτιστικών αντικειμένων θα μπορούσε να λειτουργήσει μειωτικά — ή ακόμη και εξολοκλήρου αποτρεπτικά — για μέρος αυτών των απαιτήσεων.
Πηγή: newsit.gr | Συντάκτης: Αναστασία Αναστάσογλου
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ: Ορισμένα αναρτώμενα από το διαδίκτυο κείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια. Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, παρακαλούμε ενημερώστε μας για να τα αφαιρέσουμε. Τα άρθρα που δημοσιεύονται εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη του energy942.gr (φωτογραφίες από διαδίκτυο).
